یک شیر و خورشید در خانه

روز بیستم آوریل 1998 یک اطلاعیه هشت صفحه ای به دفتر خبرگزاری رویتر در شهر کلن آلمان رسید که طی آن «فراکسیون ارتش سرخ» معروف به «اِر آ اِف» انحلال خود را اعلام می نمود. در این اطلاعیه از جمله چنین آمده بود: «بیست و هشت سال پیش، در روز چهاردهم ماه مه 1970 فراکسیون ارتش سرخ با یک عملیات آزادیبخش به وجود آمد. امروز ما به این پروژه پایان می دهیم. نبرد چریکی شهری در شکل فراکسیون ارتش سرخ اکنون به تاریخ پیوسته است». سه تن از بنیانگذاران اصلی این گروه، آندریاس بادر، گودرون انسلین و اولریکه ماینهوف، پس از آدم ربایی ها و ترورهای خونینی که بی خبر از آنها توسط هوادارانی که راه آنها را در پیش گرفته بودند، انجام می شد، پس از تحمل پنج سال زندان در سال 1977 دست به خودکشی زدند و یکی دیگر، هورست مالر، که اتفاقا وکالت اش را صدراعظم پیشین آلمان، گرهارد شرودر از حزب سوسیال دمکرات، بر عهده داشت، پس از گذراندن بخشی از دوران محکومیت خود در دهه هشتاد از زندان آزاد شد و به نئونازی ها پیوست! هورست مالر 72 ساله که برای اینکه نتواند در سال 2006 در کنفرانس انکار هولوکاست در جمهوری اسلامی شرکت کند، گذرنامه اش ضبط شد، چهار ماه پیش در ژوییه 2008 به یازده ماه دیگر زندان محکوم شد زیرا هنگامی که در نوامبر 2007 برای گذراندن یک دوران محکومیت به دلیل دفاع از نازیسم وارد زندان می شد، با سلام هیتلری فریاد «هایل هیتلر!» سر داد.به چپ چپ!فیلم «بادرماینهوف» (آلمان 2008) با سفر شاه و ملکه ایران در ژوئن 1967 آغاز می شود. غروب روز دوم ژوئن آنها قصد تماشای اپرای «نی سحرآمیز» اثر موتزارت در اپرای آلمان واقع در برلین را داشتند که کنفدراسیونی ها و ایرانیان مخالف رژیم همراه با دانشجویان آلمانی به تظاهرات علیه شاه و ملکه می پردازند. نه تنها پلیس بلکه افرادی که از سوی سفارت ایران به چماق مجهز شده بودند، به جمعیت تظاهرکننده حمله برده و در این میان دانشجویی به نام «بنو اونه زورگ» بر اثر شلیک گلوله پلیس کشته می شود.اولریکه ماینهوف، ژورنالیست جوانی که برای مجله چپ گرای «کنکرت» می نویسد، با همسر و دختران دوقلویش تعطیلات خود را در «سیلت» یکی از جزایر زیبا و ثروتمندنشین آلمان می گذراند که از این سفر با خبر می شود. او در ستون خود، نامه ای سرگشاده به «فرح دیبا» می نویسد و در آن وضعیت «زنان» و «زحمتکشان» ایران را به وی یادآور می گردد. نامه ماینهوف و اساسا مقالات او مورد توجه دانشجویانی قرار می گیرد که علیه «امپریالیسم آمریکا» و «اسراییل اشغالگر» مبارزه می کنند و از همین رو هنگامی که گروه «بادر- ماینهوف» شکل می گیرد، اعضای آن مانند همه گروه های چریکی و تروریستی مورد حمایت «رفقا» و «برادران» عرب و خاورمیانه ای خود قرار می گیرند و حتی برخی عملیات را با همکاری آنها سازماندهی می کنند.روندی که در چین (1949) و سپس ده سال بعد در کوبا کمونیست ها را به قدرت رساند (جنگ چریکی روستایی) بر زمینه تقسیم منابع سیاسی و اقتصادی جهان پس از جنگ جهانی دوم که توسط دو ابرقدرت آمریکا و روسیه از جمله به شکل جنگ های خونین در آسیا و آمریکای لاتین بازتاب می یافت، بسیاری از جوانان و روشنفکران را به سربازان عاصی و از جان گذشته خویش تبدیل ساخت. جوانانی که در یک جهان دو قطبی، با تکیه بر قطب «سوسیالیسم» و «کمونیسم» که مدافع «زحمتکشان» و «پرولتاریا» می پنداشتند، در برابر قطب «امپریالیسم» و «کاپیتالیسم» که پشتیبان «سرمایه داران» و «بورژوازی» می انگاشتند، زیر پرچم «خلق های ستمدیده» و «مبارزه با امپریالیسم» از هیچ جنایتی پروا نداشتند.اما در کشورهای صنعتی از جمله آلمان و ایتالیا و هم چنین ژاپن تئوری «جنگ چریکی روستایی» هیچ کاربردی نداشت. راهپیمایی طولانی چین و نبرد کوهستانی کوبا در کشورهای مدرن غربی قابل تقلید و پیاده شدن نبود. تئوری «جنگ چریکی شهری» که نطفه اش در برخی گروه های چریکی کشورهای آمریکای لاتین بسته شده بود، در اروپا به شکل آدم ربایی، هواپیمادزدی، بمب گذاری و ترورهای خیابانی به نقطه اوج خود رسید. «فراکسیون ارتش سرخ» در آلمان یکی از معروف ترین گروه های تروریستی دهه شصت و هفتاد در جهان است که به نوبه خود به رشد ابتکارات پلیسی و کنترل امنیتی در آلمان چنان یاری رساند که پس از قلع و قمع آنها، تا به امروز این کشور، البته در شبکه همکاری های اروپایی و بین المللی، توانسته است هرگونه عملیات تروریستی توسط اسلامیست ها را پیشاپیش خنثی و عاملان آنها را دستگیر نماید.آن زمان جنگ ویتنام، دخالت های آشکار آمریکا در حفظ و حمایت دیکتاتوری های جهان به ویژه در آمریکای لاتین، پایمال کردن حقوق فلسطینی ها و نپذیرفتن یک کشور مستقل فلسطینی و مهم تر از همه شکاف اقتصادی که بین دو بلوک شرق و غرب وجود داشت، سبب می شد تا گروه های تروریستی زیر عنوان نبردهای «رهایی بخش» خواست های سیاسی معینی را مطرح کنند. جذابیت سوسیالیسم و عمدتا بی خبری از آنچه پشت پرده آهنین می گذشت همراه با آرمان خواهی عدالت جویانه و نفرت از «امپریالیسم» به مثابه مسبب همه رنج های بشری، نمی گذاشت تا چپ های آن زمان، چه آنها که با عضویت در احزاب برادر بر «جوانان ماجراجو» خُرده می گرفتند و چه چریک های مسلح که اعضا و هواداران احزاب برادر را سازشکار می خواندند، دریابند که اگر مسئله بر سر «آزادی» و «عدالت» است، نه تنها در آن زمان بین دو بلوک تفاوتی وجود نداشت، چه بسا آن آزادی و عدالت در جوامع باز سرمایه داری بیشتر دسترسی پذیر می بود تا آنچه آنها با «رهایی» خود می خواستند به آن بپیوندند، بدون آنکه بدانند آن امپراتوری عظیم «کارگران و زحمتکشان» اتفاقا به دلیل ظرفیت های سرمایه داری از درون فرو خواهد پاشید و تازه پای به دورانی از سرمایه داری خواهد گذاشت که در آن اگرچه گردش تولید و مصرف بر اساس موازین جوامع پیشرفته سرمایه داری صورت می گیرد، لیکن از نظر تأمین وتضمین حقوق صنفی، سیاسی و رفاهی کارگران و زحمتکشان اش به دلیل نبودن دمکراسی، در بدوی ترین مراحل سرمایه داری در جا می زند. گروه بادر- ماینهوف بسی با تأخیر، انحلال خود را اعلام کرد بدون آنکه همتایان خاورمیانه ای شان چیزی از آنها آموخته باشند.به راست راست!آنچه ایران در همان دوران زیر عنوان «جنبش چریکی» و تفاوت آن با جنبش چپی که عمدتا توسط حزب توده ایران نمایندگی می گشت، با آن روبرو شد، در واقع تَرکِش واکنش هایی بود که در کشورهای دیگر نسبت به مسائل جهان دو قطبی بروز می کرد و عمدتا توسط دانشجویان و کنفدراسیونی ها به ایران منتقل می شد. درعین حال شکل گیری گروه های تروریستی یا چریکی در کشورهای اروپایی از جمله آلمان، یکی از مهمترین دلایل شکل گیری آنها را مبنی بر وجود دیکتاتوری از جمله در کشورهایی مانند ایران به شدت مورد تردید و تناقض قرار می داد. گروه مارکسیست بادر- ماینهوف که تاریخچه اش مملو از ترور و آدم ربایی است و حتی اطلاعیه انحلال خود را در سال 98 با سخنی از روزا لوکزِمبورگ به پایان رساند (انقلاب می گوید: من بودم/ هستم/ خواهم بود) نه تنها در دیکتاتوری شکل نگرفت، بلکه در دمکراسی اروپایی و در دوران حکومت دولت های سوسیال دمکرات و سیاستمداران برجسته ای چون ویلی برانت و هلموت اشمیت تشکیل شد که صدارت آلمان غربی را بر عهده داشتند.«موریس بلایب تروی» هنرپیشه آلمانی در نقش «آندریاس بادر» این انقلابی عاصی و عصبی، در گفتگویی تأکید می کند که فیلم قصد دارد به این نکته بپردازد که چرا جوانانی که برای جهانی بهتر مبارزه می کردند، نهایتا به «قاتل» تبدیل شدند. گذشته از اینکه آیا فیلم در این مورد موفق بوده است یا نه، این صراحت لهجه و استفاده از کلمه «قاتل» برای کسانی که نهایتا کاری جز «قتل» نکرده اند، برای وارثان «جنبش چریکی» ایران حتی فراتر از یک تابو است. برخی از آنها هنوز تأسیس خود را که در خون چند پاسبان و روستایی و انسان عادی نطفه بسته است، جشن می گیرند و پایکوبی می کنند زیرا بر خلاف آنچه در فیلم گفته می شود نه «اسطوره» بلکه «اعتقاد» است که انگیزه آنها را دیروز برای آن عملیات و امروز برای بزرگداشت آن تشکیل می دهد. مجاهدین و فداییان و گروه های چریکی (تروریستی) کشورهای دیگر با اسطوره های متفاوت اعم از مذهبی و کمونیستی دست به اسلحه می بردند، لیکن همگی در اعتقاد بود که اشتراک داشتند. اگر آنها این بخت و فرصت را نیافتند تا مانند رفقایشان در چین (1949) یا در کوبا (1959) به قدرت برسند، نوع دیگری از آنها اما، با اسطوره های دیگر ولی با همان اعتقاد مشترک و بر زمینه همان عملکرد تروریستی در ایران (1979) به قدرت رسید و بی جهت نبود که مورد پشتیبانی همه اینان، در داخل و خارج، قرار گرفت.در تروریسمی که امروز گریبان جهان را گرفته است، تفاوت بنیادین با پیشینیان آنها، نه در اعتقادی که انگیزه آن را تشکیل می دهد و نه در ابزاری که به کار می گیرد، وجود ندارد. اگر می توانستند، آنها نیز هواپیمایی ربوده و به برج های دوقلوی نیویورک می کوبیدند. تفاوت در هدف آنهاست: اگر تروریسم چپگرا در سالهای شصت و هفتاد، به دنبال اهداف سیاسی معینی بود و بطور تئوریک، راه مذاکره را برای رسیدن به توافق باز می گذاشت، تروریسم اسلامی اما هیچ خواست سیاسی معینی را مطرح نمی کند که بتوان بر سر آن به مذاکره نشست و به توافق رسید چرا که با ایمان به درستی و پیروزی راه خود، خواستار نابودی آن مجموعه ای است که علیه آن دست به اسلحه برده است. با این تروریسم نمی توان آنگونه مبارزه کرد که آلمانی ها با گروه بادر- ماینهوف کردند. فیلم «بادر- ماینهوف» که برای نامزدی جایزه اسکار نیز معرفی شده است، تصویری سطحی از آنچه به دست می دهد که زمانی جوانان سراسر جهان را شیفته خود ساخته، و نفس را در سینه دولت های اروپایی حبس کرده بود. فیلم از صحنه های بامزه نیز غافل نیست به ویژه آنجا که «چریکه» های آلمانی در برابر چشم رفقا و برادران عرب در یک اردوگاه آموزش تروریستی در اردن، برهنه حمام آفتاب می گیرند و آندریاس بادر تلاش می کند به همرزمان عرب خود بفهماند «عشق و اسلحه یکی هستند». آنها به عنوان وارثان هیپی ها و شعار «جنگ نکن، عشق بورز!» ظاهرا ترجیح داده بودند هم بجنگند و هم عشق بورزند. درست برخلاف رفقای ایرانی که به استناد خاطراتشان، عشق را با قتل پاسخ می دادند.به عنوان ایرانی اما فیلم «بادرماینهوف» تأثیر دیگری بر تماشاچی می نهد. هنگامی که تابستان سال گذشته تصادفا از خیابانی که آن را برای فیلم برداری قرق کرده بودند، می گذشتم، شعار آشنای «جاوید شاه» و «مرگ بر شاه» به گوشم رسید. فریاد ایرانیان سیاهی لشکر فیلم بود که قرار بود بعدا با معجزه تدوین و موسیقی، خشونت پلیس آلمان غربی و ساواکی ها را در سفر شاه و ملکه ایران به نمایش بگذارند. چشمم به پرچم دو کشور افتاد که به رسم معمول در کنار هم همراه با پرچم شهر برلین در باد به اهتزاز در آمده بودند. پرچم ایران درست مانند پرچم ایتالیا (و پرچم برخی چپ ها و جمهوری خواهان ایرانی!) هیچ علامتی در میان نداشت! به یکی از افراد درون محوطه ای که برای فیلمبردای بسته شده بود، گفتم: «به کارگردانتان بگویید پرچم تان عوضی است!» گفت: «چطور مگه؟» گفتم: «یک شیر و خورشید کم دارد!» و در حالی که دور می شدم، ادامه دادم: «من یک شیر و خورشید در خانه دارم، اگر می خواهید برایتان بیاورم!»امروز، پس از چهل سال، مجله «کنکرت» که اولریکه ماینهوف در آن می نوشت و مدتی نیز سردبیر آن بود، هنوز منتشر می شود. «نی سحرآمیز» تقریبا هر سال در اپرای آلمان به روی صحنه می رود. کنفدراسیونی هایی که روشنفکران و دانشجویان آلمانی را علیه رژیم شاه بسیج کرده بودند، با پشت سر نهادن سنین شصت و هفتاد چه بسا به جای «نی سحرآمیز» موتزارت به این دل خوش کرده اند که رهبر جمهوری شان زمانی «تنبک» می زد. کسی اعضای بادر- ماینهوف را «قهرمان» نمی شناسد و جوانان و دانشجویان آلمانی هم به جای آنکه وقت خود را صرف «زنان» و «زحمتکشان» و سنگسار و اعدام کودکان و جوانان در ایران کنند و نامه سرگشاده به سران کشوری بنویسند که رژیم اش تنها در همین کشور چندین مخالف خود را به قتل رسانده است، بیش از هر چیز به فکر میزان حقوق بازنشستگی شان هستند. پرچم ایران هم که تنها در دقایق نخستین فیلم برای لحظه ای دیده می شود، همچنان بدون هویت، شیر و خورشید ندارد.